VOULIARATINOS

GlitterGraphics
English French German Spain Italian Dutch Russian Portuguese Japanese Korean Arabic Chinese Simplified


commentscute


thanks Comments

Παρασκευή 30 Ιουλίου 2010

                                                  Ποιού είναι η ηθική σου;



Μια απ' τις σημαντικότερες συμβουλές που δίνει σχεδόν κάθε ταξιδιωτικός οδηγός, είναι "μάθε τα ήθη και τα έθιμα του τόπου που πας". Ο λόγος; Η λάθος συμπεριφορά μπορεί να έχει συνέπειες από ανύπαρκτες, άσχημες μέχρι και τραγικές. Ένα ακραίο αλλά εύκολο παράδειγμα, το οποίο θα χρησιμοποιήσω και πιο κάτω, είναι το να πειράξεις αγελάδα στην Ινδία. Ένα εξίσου ακραίο αλλά λιγότερο γνωστό, είναι να κοιτάξεις κοπελιά σε μερικά χωριά της Κρήτης. Γνωστός μου γλύτωσε τον γάμο απλά και μόνο διότι ο ντόπιος φίλος του πρόλαβε να του πει να κατεβάσει αμέσως τα μάτια και εξήγησε στ' αδέρφια της πως είναι ξένος.

Τι είναι αυτό όμως που κάνει την ίδια ακριβώς πράξη να είναι αδιανόητη σε μία γωνιά της γης και φυσική σε μία άλλη; Πόση από την ηθική μας γεννιέται μαζί μας και πόση κληρονομείται απ' τους γονείς μας; Ποιος ο ρόλος της κοινωνίας, του περιβάλλοντος, της θρησκείας, της εποχής στην διαμόρφωση της γνώμης μας για το σωστό και το λάθος; Χωρίς να επικαλούμαι οποιοδήποτε είδος αυθεντίας, θα εκφράσω σε συνομία την γνώμη που διαμόρφωσα εμπειρικά στο θέμα αυτό.

Κατ' αρχάς, πιστεύω στην ύπαρξη της έμφυτης ηθικής. Αυτό το είδος ηθικής μάλιστα, το βλέπεις και σε άλλα αγελαία θηλαστικά. Σκυλιά, λύκοι, γορίλλες, έχουν φερθεί με τρόπο που θα αποκαλούσαμε ηθικό, ακόμη και αλτρουιστικό και γενναίο. Χαρακτηριστικά θυμάμαι την ιστορία του πεντάχρονου παιδιού που έπεσε στο κλουβί με τους γορίλλες και μία θηλυκιά το προστάτεψε από τα άλλα μέλη της ομάδας της, παραδίδοντάς το στους φύλακες. Η γοριλίνα πήγε κόντρα στα κυρίαρχα αρσενικά για να το προστατέψει, κάτι που δείχνει ότι έχει προτεραιότητα στην ηθική της. Η ανυπακοή προφανώς ήταν μικρότερο παράπτωμα από την μη προστασία ενός κουταβιού, ακόμη και άλλου είδους.

Φυσικά, οι γορίλλες είναι φυτοφάγα και πολύ ειρηνικά ζώα. Ένας ενηλικος γορίλλας μπορεί να ζυγίζει -αν με υπηρετεί η μνήμη μου σωστά- 200 κιλά και να έχει αρκετή δύναμη ώστε να σπάσει ένα δυνατό ενήλικα άνθρωπο στα δύο σαν κλαδάκι, αλλά ακόμη και όταν γίνει έξαλλος θα ξεσπάσει σε κλαδία και δέντρα αντί σε άλλο γορίλλα. Συμπεριφορά όμως αυτοθυσίας και προστασίας των κουταβιών ακόμη και άλλου είδους είναι γνωστή και από λύκους. Η διάσημη ιστορία του Μόγλη μπορεί να είναι φανταστική, αλλά η ύπαρξη παιδιών που υιοθετήθηκαν από τους πρόγονους του σκύλου εμφανίζεται σε πολλές κουλτούρες. Μία από αυτές μάλιστα, πολύ αρχαιότερη και πιο διάσημη από του Μόγλη, είναι η ρωμαϊκή, και θέλει τους ιδρυτές της Ρώμης να θήλασαν λύκαινα.
Ούτε είναι κάτι που θα πρέπει να ξαφνιάζει η ύπαρξη αυτής της έμφυτης ηθικής. Ο σκοπός που εξυπηρετεί είναι η επιβίωση και όσοι την έχουν προφανώς το πέτυχαν καλύτερα από τους υπόλοιπους. Πέρασαν τα γονίδιά τους και μέσω αυτών την ηθική τους, κι έτσι γεννιόμαστε σήμερα με αυτήν.
Αυτό που πρέπει να ξαφνιάζει είναι η επίκτητη ηθική και το πόσο αποτελεσματικά μας διδάσκεται ή πιο σωστά εμφυτεύεται. Αν πετάξεις κάποιο άτομο στο μέσο της κυκλοφορίας, είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα σπαταλήσει χρόνο και ενέργεια προσπαθώντας να καλύψει την γύμνια του. Ένας Ινδός προτιμά να πεθάνει από πείνα παρά να σκοτώσει αγελάδα για να τραφεί. Γονείς αφήνουν τα παιδιά τους να πεθάνουν παρά να τους χορηγήσουν "ακάθαρτη" ιατρική βοήθεια. Η ερώτηση φυσικά είναι τι και ποιον εξυπηρετεί η επίκτητη ηθική και διαδίδεται. Διότι οτιδήποτε απαιτεί χρόνο και κόπο για να διαδοθεί, σιουρα διαδίδεται για κάποιο λόγο.
Θα έλεγα ότι υπάρχουν τρεις πιθανοί λόγοι. Η πρακτικότητα, η αδράνεια και το συμφέρον της εξουσίας.

Για την πρακτικότητα είναι τόσο λογική η εξήγηση, που λίγα αρκούν. Υπάρχουν κανόνες που εμφανίζονται μοναδικά στον άνθρωπο διότι έχουν να κάνουν με μοναδικές για τον άνθρωπο δομές. Δεν υπάρχει για παράδειγμα άλλο ζώο που να καλλιεργεί χωράφια, να εκτρέφει ζώα ή να χτίζει σπίτια. Οι κανόνες της ηθικής για την ιδιοκτησία, την αλληλοβοήθεια στους αγρούς, την κατανομή των ζώων μιας γέννας όταν ζευγαρώνει το αρσενικό ενός με το θηλυκό άλλου δεν θα μπορούσαν να είναι έμφυτοι. Ούτε θα μπορούσαν να είναι έμφυτοι οι κανόνες για το πώς φέρεσαι σε ένα ζώο που είναι έγκυο, πώς το σφάζεις για να το φας,για ποιους άλλους λόγους και πώς μπορείς να το σκοτώσεις κ.ο.κ. Υποχρεωτικά, η λογική και η εμπειρία μπαίνουν μπρος για να συμπληρώσουν το κενό του ενστίκτου.
Η αδράνεια, αν και πιο παράλογη, είναι επίσης αρκετά κοντά στην λογική. Ο άνθρωπος αντιδρά στην αλλαγή διότι η αλλαγή, αντίθετα με το ότι πιστεύουν πολλοί δεν είναι κάτι καλό. Κάποιες αλλαγές είναι βελτιώσεις, αλλά πολλες αντιστοιχούν απλά σε σπατάλη χρόνου και ενέργειας. Η πεπατημένη είναι ασφαλής και δοκιμασμένη οπότε η πλειοψηφία καλώς την ακολουθεί. Δυστυχώς όμως, η άμυνα είναι σαν σχοινιά ασφαλείας. Δεν σε αφήνουν να πέσεις, αλλά το πληρώνεις με το να μην μπορείς να τρέξεις. Στην ηθική όμως, το να περπατάς αργά είναι συχνά καλό. Δίνει την δυνατότητα στους νέους κανόνες να αφομοιωθούν αντί απλά να ακολουθούνται.
Φυσικά, το άλλο μισό στοιχείο της αδράνειας έχει να κάνει με το ότι την ηθική την κληρονομούμε από το περιβάλλον μας. Οι γονείς μας διδάσκουν αυτά που έμαθαν από τους γονείς τους επειδή αυτά δούλευαν. Όταν είσαι σε ηλικία και φάση που θα διδάξεις ηθική συνήθως υπάρχουν πολύ πιο σημαντικά πράγματα να κάνεις από το να την αναθεωρήσεις. Ανάμεσά τους να δουλεύεις για να συντηρείς τους μαθητές σου, να προσπαθείς να φτιάξεις την ζωή σου και γενικώς να είσαι παραγωγικό μέλος της κοινωνίας. Οι φιλόσοφοι, όπως μπορεί κανείς να δει σχετικά εύκολα, ήταν στην σημαντική τους πλειοψηφία ανύπαντροι και άτεκνοι.
Αυτοί που μένουν λοιπόν με ικανότητα και χρόνο να διαμορφώσουν και να μεταβιβάσουν κανόνες ηθικής είναι οι άρχοντες. Το οποίο χρησιμοποιώ εδώ με την κυριολεκτική του έννοια. "Τα άτομα που άρχουν" οι αντιπρόσωποι της νόμιμης ή, πιο συχνά μη, εξουσίας. Όπως είναι αναμενόμενο λοιπόν, η άρχουσα τάξη εισάγει κανόνες που την εξυπηρετούν. Γι' αυτό το να ντυθείς σαν απόγονος αρχηγού τιμωρείται με θάνατο σε μερικές φυλές. Αυτός είναι ο λόγος που όταν βλέπεις "ευγενή" ή "ιερωμένο" πρέπει να υποκλίνεσαι και να χειροφιλείς. Γι' αυτό τον λόγο σου μιλούν για το ιδανικό του "πατρίς-θρησκεία-οικογένεια" και ότι είναι ευγενές και ηθικό να το υπερασπίζεσαι με την ζωή σου. Επειδή τους ωφελεί.

Με άλλα λόγια, ένα τρίτο των λόγων διαμόρφωσης ηθικών κανόνων, που αντιστοιχεί σε ένα δυσανάλογο εννιά δέκατα και βάλε του συνόλου των κανόνων για την ηθική που καθορίζει την ζωή σου, μου, μας, είναι τελείως ανήθικο. Μοναδικός σκοπός που υπηρετεί είναι να μας καλουπώνει σε πιο αποτελεσματικά και ασφαλή γρανάζια μιας μεγάλης μηχανής που υπηρετεί άλλους. Καλό είναι να το θυμόμαστε αυτό όποτε κρίνουμε και καταδικάζουμε κάποιον ως ανήθικο. Διότι η ερώτηση είναι πάντα, σε ποιου την ηθική δεν υπακούνε;

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου