Η πνευματική κρίση που προηγήθηκε της οικονομικής και ο δυτικός καπιταλισμός προς τον οποίο δεν μπορεί να προσαρμοσθεί ο έλληνας




Υπάρχει μια αδυναμία προσαρμογής του έλληνα στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής και συμπεριφοράς, η οποία επιχειρείται να εξηγηθεί με τα 400 χρόνια σκλαβιάς. Το πρόβλημα, όμως, είναι βαθύτερο και οι ρίζες του βρίσκονται στο τέλος του δυτικού Μεσαίωνα και στις αρχές της Αναγέννησης.

Την εποχή αυτή στη δύση αναδύεται το άτομο με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το νέο πολιτισμό. Η ανάδυση του ατόμου στη δύση βρήκε την καθ ημάς Ανατολή υπο τουρκική σκλαβιά αλλά ...
... τόσο κατά τη διάρκεια της βυζαντινής αυτοκρατορίας όσο και μετά την Άλωση, στη θέση του δυτικού ατόμου διαμορφώνεται καθ ημάς το πρόσωπο.

Κατ αρχάς, όπως θα επιχειρηθεί να αποδειχθεί και κατά τη διάρκεια της εκπομπής, ο καπιταλισμός είναι φαινόμενο του δυτικού ανθρώπου και η ανάπτυξή του διευκολύνθηκε τα μέγιστα από τις υλικές και πνευματικές συνθήκες που ίσχυσαν στη δύση με το τέλος του μεσαιωνικού ανθρώπου και την ανάδυση του ανθρώπου της Αναγέννησης.

Και όχι μόνο αυτό. Ο καπιταλισμός υπήρξε αποτελεσματικό προϊόν του προτεσταντικού ανθρώπου με την αντίληψη περί εργασίας που διαμόρφωσε ο προτεσταντισμός, αντίληψη που αποτέλεσε μια από τις βασικότερες παραγωγικές δυνάμεις, το ίδιο σημαντική για την ανάπτυξη του βιομηχανικού συστήματος, όπως ο ατμός και ο ηλεκτρισμός. Χωρίς να θέλουμε να δικαιολογήσουμε παρενέργειες της δημόσιας ζωής και λειτουργίας μας, το καπιταλιστικό πρότυπο ήταν ξένο προς το ανθρωπολογικό είδος του έλληνα. Και αυτό νομίζουμε πως αξίζει να διερευνηθεί και να αναλυθεί. Ίσως, έτσι βοηθηθούμε να προσαρμοσθούμε καλύτερα στις ανάγκες που έχουμε ως κοινωνία στη σύγχρονη εποχή.



Απο τον προβληματισμό που αναπτύσσεται στο διάλογο στο διαδίκτυο και ελπίζουμε να αναπτυχθεί και κατά τη διάρκεια της εκπομπής, διαφαίνεται πως των οικονομικών και κοινωνικών κρίσεων προηγούνται πνευματικές κρίσεις και πως κάθε νέας εποχής που έχει απτά κοινωνικά αποτελέσματα υπάρχει μια πνευματική και καλλιτεχνική άνθηση. Αυτά τα στοιχεία θα επιχειρήσουμε να διερευνήσουμε στην εκπομπή.



Στο Μεσαίωνα, ο άνθρωπος εργαζόταν κάτω από μια συγκεκριμένη ανάγκη και με συγκεκριμένο σκοπό : να κερδίσει το ψωμί του. Δεν υπήρχε, όπως τόνισε ιδιαίτερα ο Μαξ Βέμπερ, ανάγκη να δουλεύει κανείς περισσότερο από όσο ήταν απαραίτητο για την εξασφάλιση του πατροπαράδοτου βιοτικού επιπέδου. Φαίνεται ότι ορισμένα στρώματα της φεουδαρχικής κοινωνίας χαίρονταν την εργασία σαν δραστηριότητα, στην οποία εύρισκε έκφραση η παραγωγική τους ικανότητα. Πολλοί άλλοι εργάζονταν γιατί ήταν υποχρεωμένοι και αισθάνονταν ότι αυτό τους επιβαλλόταν με καταναγκασμό εξωτερικά. Το καινούριο στη σύγχρονη κοινωνία ήταν πως οι άνθρωποι έφτασαν να ωθούνται προς την εργασία όχι τόσο από εξωτερική πίεση όσο από εσωτερικό καταναγκασμό, που τους έκανε να εργάζονται , όπως θα υποχρέωνε τους ανθρώπους να εργάζονται ένα σκληρό αφεντικό σε άλλες κοινωνίες.



Ο εσωτερικός καταναγκασμός ήταν πιο αποτελεσματικός από τον εξωτερικό καταναγκασμό για την παροχέτευση όλης της ενεργητικότητας προς την εργασία. Στον εξωτερικό καταναγκασμό αντιτάσσεται πάντοτε κάποια εξέγερση που δεν επιτρέπει πλήρη αποτελεσματικότητα εργασίας ή που κάνει τους ανθρώπους ακατάλληλους για διαφοροποιημένη εργασία στην οποία απαιτούνται αντίληψη, πρωτοβουλία και υπευθυνότητα.

Ο καταναγκασμός εργασίας, με τον οποίο ο άνθρωπος μετατράπηκε σε δούλο του εαυτού του, δε στέκει εμπόδιο σ αυτές τις ιδιότητες. Αναμφίβολα ο καπιταλισμός δεν ήταν δυνατόν να αναπτυχθεί χωρίς αυτή τη διοχέτευση του μεγαλύτερου μέρους της ενεργητικότητας του ανθρώπου προς την κατεύθυνση της εργασίας. Δεν υπάρχει άλλη περίοδος στην ιστορία κατά την οποία οι άνθρωποι να αφιέρωσαν τόσο ολοκληρωτικά την ενεργητικότητά τους για ένα σκοπό: την εργασία.

Στον καλβινισμό αυτή η σημασία της προσπάθειας αποτελούσε μέρος του θρησκευτικού δόγματος. Αρχικά αφορούσε ουσιαστικά την ηθική προσπάθεια αλλά αργότερα δόθηκε μεγαλύτερη σημασία στην επαγγελματική προσπάθεια και στα αποτελέσματά της, δηλαδή στην επιχειρηματική επιτυχία ή αποτυχία. Η επιτυχία ήταν σημάδι θείας χάρης. Η αποτυχία σημάδι καταδίκης.

Αυτή η νέα στάση απέναντι στην προσπάθεια και την εργασία σαν αυτοσκοπό, μπορούμε να πούμε πως ήταν η πιο σπουδαία αλλαγή που συνέβη στον άνθρωπο από το τέλος του Μεσαίωνα και δώθε. Σε κάθε κοινωνία ο άνθρωπος πρέπει να εργάζεται αν θέλει να ζήσει.