Ποια μορφή μπορεί να έχει η ζωή "έξω"?




Γιώργος Ροδάκης

Αναπληρωτής Καθηγητής Μοριακής και Εξελικτικής Βιολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών

"Μάλλον θα πρέπει να πούμε δυο λόγια για το τι πιστεύουμε σήμερα σχετικά με το πώς ξεκίνησε η ζωή εδώ στη Γη. Και η ζωή ξεκίνησε πριν από τέσσερα περίπου δισεκατομμύρια χρόνια με την εμφάνιση των πρώτων, των αρχέγονων κυττάρων, και θεωρείται ότι αποτέλεσε μια συνέχεια στη ροή των πραγμάτων στο σύμπαν. Δηλαδή μια φυσική πορεία οδήγησε στα πρώτα κύτταρα και στην πρώτη εμφάνιση της ζωής. Απλά μόρια αντιδρούσαν μεταξύ τους, έγιναν πιο σύνθετες ουσίες, πιο σύνθετες, ακόμη πιο σύνθετες, και κάθε φορά που ανέβαινε θα λέγαμε το επίπεδο της οργανωτικής πολυπλοκότητας, ξεδιπλωνόντουσαν καινούριες ιδιότητες. apocalypse.jpgΜία από αυτές τις ιδιότητες είναι ιδιαίτερα σημαντική: κάποια μόρια κατάφεραν να αντιγράφουν τον εαυτό τους, κατά κάποιο τρόπο να αναπαράγονται. Και τέτοια μόρια έχουν παρασκευαστεί σήμερα στο εργαστήριο. Εδώ και χρόνια μάλιστα μικρά μόρια RNA, πιο πρόσφατα πεπτίδια, έχουν αυτή τη δυνατότητα. Οπότε, σε αυτό το σημείο μπορεί κάποιος να βάλει ένα πρώτο ψήγμα για παρουσία ζωής. Αυτά τα λέμε ζωντανά μόρια. Δεν μιλάμε βέβαια για οργανισμούς. Η πορεία αύξησης της οργανωτικής πολυπλοκότητας συνεχίστηκε μέχρι την εμφάνιση των κυττάρων, η οποία μάλιστα συνέβη και σχετικά σύντομα μετά τη δημιουργία της Γης. Η Γη δηλαδή δημιουργήθηκε – στρογγυλεύω τα νούμερα – στα 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια, τα πρώτα κύτταρα στα 4.

Όμως, για να φτάσουμε σε πολυκύτταρους οργανισμούς, δηλαδή να μάθουν τα κύτταρα να συνεργάζονται μεταξύ τους και να μιλάμε πια για φυτά, για ζώα, έπρεπε να περάσει ένα πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα της τάξεως των τριών δισεκατομμυρίων ετών. Αυτή λοιπόν η πορεία, γνωρίζοντάς την, μας οδηγεί σε κάποια συμπεράσματα. Δηλαδή ξέρουμε ότι η δημιουργίας μιας μορφής ζωής είναι αποτέλεσμα τριών βασικών παραγόντων:

Πρώτον, των ιδιοτήτων των στοιχείων σε όλη αυτή την πορεία.

Δεύτερον, περιβαλλοντικών συνθηκών.

Και τέλος, θα πω απλώς μία λέξη: τύχη,περικλείοντας μέσα σε αυτή μία σωρεία από αστάθμητες παραμέτρους.

Το αποτέλεσμα επομένως είναι ότι οποιοδήποτε ον, όπως και αν το εννοούμε σήμερα, δεν μπορεί να περιγραφεί μόνο από το πώς είναι φτιαγμένο, αλλά πρέπει να γνωρίζει κανείς και την ιστορία όλων αυτών των γεγονότων, των συμβάντων που οδήγησαν στο να έχει σήμερα αυτή την οποιαδήποτε τέλος πάντων μορφή. Η απειρία αυτών των γεγονότων και η τυχαιότητα που μπαίνει σε όλη τη διαδικασία είναι τέτοια που μας απαγορεύει λίγο – πολύ να δεχτούμε ότι μια μορφή ζωής εάν τυχόν εξαφανιστεί, θα ξαναδημιουργηθεί η ίδια. Γιατί είναι δύσκολο να επαναληφθεί όλη αυτή η διαδικασία.

Επομένως, να επανέλθω στο πρώτο ερώτημα που κάνατε.

Εάν κάποιοι παρασύρονται από τις αχανείς διαστολές του σύμπαντος και λένε ότι «επειδή ακριβώς το σύμπαν το θεωρούμε άπειρο, θα μπορούσε κάλλιστα κάπου σε μια γωνιά να υπάρχει μια μορφή ζωής που να μοιάζει ακόμη και εμάς, αυτό είναι λάθος γιατί δεν ξέρουμε ποια θα είναι ακριβώς η διαδικασία ζωής που ακολουθείται κάπου αλλού. Ούτε ξέρουμε καν ποιο από τα επίπεδα της οργανωτικής πολυπλοκότητας μπορεί να έχει σταματήσει. Μπορεί να έχουμε φτάσει δηλαδή να υπάρχει σε κάποιο πλανήτη για παράδειγμα μια μορφή ζωής που να έχει σταματήσει σε κυτταρικό επίπεδο ή να έχει προχωρήσει παραπέρα. Δεν το ξέρουμε όμως αυτό. Και για κάτι που δεν ξέρουμε, καλύτερα είναι να σιωπούμε.»







Αθηνά Κουστένη

Αστροφυσικός στο Αστεροσκοπείο των Παρισίων, Πρωταρχικός Επιστημονικός Σύμβουλος για την αποστολή της ESA στον Τιτάνα.

«Δεν είμαι βιολόγος απλώς τον τελευταίο καιρό ασχολούμαι με την Αστροβιολογία και έχω έρθει σε επαφή με βιολόγους οι οποίοι μας εξηγούν μερικά πράγματα. Απ’ ό,τι καταλαβαίνω δεν είναι αναγκαστικό η ζωή σε άλλους πλανήτες να έχει την ίδια μορφή με αυτήν που γνωρίζουμε στη γη, δηλαδή βασισμένη παραδείγματος χάρη στον άνθρακα και χρειαζόμενη το νερό. Μπορεί να υπάρχουν άλλοι καταλύτες όπως η σιλικόνη που να οδηγούν σε άλλες μορφές ζωής. Οπότε εγώ βρίσκω ότι υπάρχει η πιθανότητα να ανακαλύψουμε ζωή κάποτε σε πολύ διαφορετική μορφή από ότι αυτή που ξέρουμε σήμερα και από εκεί και ύστερα γίνεται επιστημονική φαντασία το θέμα.»



Σταμάτης Κριμιζής

Επίτιμος Διευθυντής Τμήματος Διαστημικής Φυσικής Πανεπιστημίου John Hopkins Εκπρόσωπος της Ελλάδας στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (ESA)

«Ας αρχίσουμε πρώτα με του ηλιακού μας συστήματος. Δεν ξέρουμε βέβαια αν υπάρχει κάποια μορφή ζωής δηλαδή κάποια βιολογική δραστηριότητα έστω και στο μικροβιακό επίπεδο, αλλά οι πιθανότητες για να υπάρχει είναι αρκετές υπό την έννοια ότι ξέρουμε ότι η ζωή βασίζεται στην ύπαρξη ενέργειας, νερού και διάφορα στοιχεία όπως ο άνθρακας επί παραδείγματι. Στον Άρη τα έχουμε όλα αυτά: το νερό βέβαια είναι υπόγειο και είναι και στο βόρειο και στο νότιο πόλο, η ενέργεια του Ήλιου υπάρχει, όπως και επίσης και τα διάφορα στοιχεία. Επίσης στην Ευρώπη, ένα από τα φεγγάρια του Δία, που υπάρχει ολόκληρος ο φλοιός του φεγγαριού που είναι από πάγο και υπάρχει ένας υπόγειος, ο οποίος είναι ρευστός. Ακόμη, υπάρχει ενέργεια, και καταφανώς υπάρχουν και συστατικά όπως ο άνθρακας κ.ά..

Θεωρητικά, λοπόν, υπάρχει η πιθανότητα για μία βιολογική δραστηριότητα. Εάν πάμε παραπέρα, έχουμε γνώσεις που μας λένε ότι υπάρχουν αμινοξέα σε νεφώσεις στο διάστημα, όπως η γλυκίνη, η οποία είναι ένα από τα αμινοξέα που κάνουν τις πρωτεΐνες που βρίσκονται στα σώματά μας. Δηλαδή κατά κάποιο τρόπο τουλάχιστον ορισμένα από τα συστατικά υπάρχουν στο διάστημα, που σημαίνει ότι αυτά είναι κάτι κοινό το οποίο υπάρχει στο σύμπαν. Τώρα ποια μορφή ζωής υπάρχει, αυτό δεν το ξέρουμε προς το παρόν.»



Ξενοφών Μουσσάς

Διευθυντής Τμήματος Εργαστηρίου Αστροφυσικής Πανεπιστημίου Αθηνών, Αναπληρωτής Καθηγητής Φυσικής Διαστήματος

«Σε άλλους πλανήτες του δικού μας ηλιακού συστήματος η ζωή που ενδεχομένως υπάρχει και την οποία δεν έχουμε βρει ακόμα πρέπει να πούμε, μάλλον θα είναι υποτυπώδης.

Τουλάχιστον σύμφωνα με τα δικά μας ανθρώπινα σημερινά κριτήρια. Σε άλλα ηλιακά συστήματα υπάρχει σοβαρή πιθανότητα να υπάρχουν πολιτισμοί προηγμένοι - σίγουρα κάποιοι από αυτούς θα είναι πιο προηγμένοι από εμάς - και κάποιοι βέβαια υποδεέστεροι, που ενδεχομένως αύριο να μας ξεπεράσουν. Η Φυσική με τη βοήθεια των Μαθηματικών, της Βιολογίας και της ανθρώπινης σκέψης πάνω απ’ όλα, μας επιτρέπει να υπολογίσουμε και τον αριθμό των πολιτισμών που ενδεχομένως υπάρχουν στο σύμπαν.

Ένας πολύ διάσημος επιστήμονας, ο ο οποίος έλαβε το βραβείο Νομπέλ Φυσικής μεταξύ των άλλων, ο Φέρμι, που δούλεψε στην Αμερική μετά την έναρξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, και ο οποίος συνέλαβε και στην κατασκευή της βόμβας και σε πολλά άλλα πολύ σημαντικά για την Επιστήμη αλλά και για την ανθρωπότητα, είχε πει ότι είναι παράδοξο που δεν έχουμε συναντήσει τους εξωγήινους.

Αυτό ονομάζεται το παράδοξο του Φέρμι. Γιατί σύμφωνα με την εξίσωση, ή πιο σωστά τον τύπο του Ντρέικ, μπορεί κανείς να εκτιμήσει πόσοι πολιτισμοί υπάρχουν κάθε στιγμή στο δικό μας γαλαξία ή και στο ορατό σύμπαν. Στον δικό μας γαλαξία και στο σύμπαν γενικότερα μπορούμε να πούμε οτι η επιστήμη έχει υπολογίσει με μαθηματικό τρόπο πόσους πολιτισμούς έχουμε. Για το δικό μας γαλαξία, κατ΄ ελάχιστον σύμφωνα με ορισμένους είναι δύο με τρεις πολιτισμοί.Ο ένας είμαστε εμείς βέβαια. Και σύμφωνα με άλλους υπολογισμούς, φτάνει τους 5.000. Και αν αλλάξει κανείς λιγάκι τα νούμερα μπορεί να φτάσει τις 50.000 ή 100.000 πολιτισμούς κάθε στιγμή. Σήμερα δηλαδή και για τα επόμενα μερικές χιλιάδες χρόνια.

Σύμφωνα με το παράδοξο του Φέρμι δεν έχουμε συναντήσει ποτέ τους άλλους πολιτισμούς γιατί υπάρχει η μεγάλη απόσταση που μας χωρίζει απ’ αυτούς. Και λέμε οτι δεν τους έχουμε συναντήσει τουλάχιστον μέσα στην γραπτή ιστορία και στα τελευταία χρόνια που έχουμε καλύτερες καταγραφές των όσων συμβαίνουν. Είναι δύσκολο να ταξιδέψει κανείς μακριά απ’ το δικό του ηλιακό σύστημα. Μακριά απ’ το δικό του αστεράκι.

Υπάρχει δε, μια άλλη ταξινόμηση των πολιτισμών σύμφωνα με έναν πολύ σημαντικό Ρώσο, τον Καντάσεφ, ο οποίος λέει ότι υπάρχουν τριών τύπων πολιτισμοί:

Ο πρώτου τύπου πολιτισμός είναι αυτός που διαθέτει ενέργεια όση μπορεί να διαθέτει ένας πλανήτης. Εμείς οι άνθρωποι έχουμε πολύ λιγότερη διαθέσιμη ενέργεια από όση μπορεί να διαθέτει ένας πλανήτης. Δηλαδή εμείς είμαστε πολύ, πολύ υποδιαίστεροι από τύπου ένα.

Οι πολιτισμοί τύπου δύο είναι αυτοί οι οποίοι διαθέτουν ενέργεια που είναι ισοδύναμη με την ενέργεια που παράγει ένα άστρο. Τεράστια ενέργεια, όπως καταλαβαίνετε.

Και οι τύπου τρία, είναι οι πολιτισμοί κατά Καρντάσεφ στους οποίους πρέπει να διαθετεις όση ενέργεια βγάζει ένας γαλαξίας. Απίστευτο ποσό και πάλι βέβαια. Και τα τρία ποσά είναι απίστευτα.

Προσωπικά δεν δέχομαι αυτή την ταξινόμηση πρέπει να σας πω, είναι πάρα πολλή αντιοικολογική, χαλάει πολλή ενέργεια. Με απλά λόγια δεν έχουμε την ενέργεια κυρίως και τα χρήματα εν τέλει για να ταξιδέψουμε και να συναντήσουμε τους "'άλλους" πολιτισμούς.

Ποτέ δεν θα μπορέσουμε να τα ΄χουμε.

Να σας δώσω ένα παράδειγμα: ένα ποτήρι νερό αν το αγοράσουμε κάπου 2 ευρώ, λέμε

«Τι ακριβό που είναι.». Και πράγματι είναι υπερβολικά ακριβό. Στο διάστημα ένα ποτήρι νερό κοστίζει χίλια ευρώ στο διαστημικό σταθμό. Αν πάμε στον Άρη, θα κοστίζει ίσως και 100.000 ευρώ. Αλλά και από την άλλη πλευρά να πάρουμε τα πράγματα, ούτε οι άλλοι εξωγήινοι πολιτισμοί έχουν καταφερει να έρθουν σε έμας. Οσο προηγμένοι κι αν είναι είναι εξαιρετικά δύσκολο να εξερευνήσεις έναν γαλαξία ή μια περιοχή του γαλαξία. Θέλει ασφαλώς μεγάλα ποσά ενέργειας, χρήματος, και κόπου. Και αν είναι πολύ προηγμένοι, θα μπορούν να μας μελετούν αν θέλετε από μακριά. Έτσι; Δεν είναι απαραίτητο να έρθουν ντε και καλά εδώ.

Επιπλέον, το να κάνει κανείς ένα τέτοιο ταξίδι είναι επικίνδυνο. Ποίοι είναι οι κίνδυνοι ενός εξωγηινου ταξιδιου: να συναντήσεις καινούρια μικρόβια. Να έρθουνε οι εξωγήινοι και να αρρωστήσουν όπως αρρώστησαν οι προ – Κολομβιανοί κάτοικοι της Αμερικής όταν έφτασαν οι Ευρωπαίοι και πέθαναν από σύφιλη οι περισσότεροι για παράδειγμα. Ήταν μικρόβια που δεν τα είχαν ξανασυναντήσει. Είναι και άλλοι κίνδυνοι: η κοσμική ακτινοβολία. Ένας άνθρωπος που θα ταξιδέψει από εδώ μέχρι τον Άρη κινδυνεύει να πεθάνει ή να αρρωστήσει πολύ βαριά, να πάθει διαφόρων τύπων περίεργες και σπάνιες ασθένειες από την ακτινοβολία με την οποία, την οποία θα απορροφήσει στη διάρκεια του ταξιδιού."



Σταμάτης Αλαχιώτης

Καθηγητής Γενετικής Πανεπιστημίου Πατρών

«Για να δώσουμε μια προσεγγιστική απάντηση σε αυτό το ερώτημα, θα πρέπει πρώτα να πούμε τι είναι ζωή. Πρέπει να ξέρουμε τι είναι η ζωή. Μια γήινη απάντηση του ορισμού της ζωής είναι πως η ζωή είναι μια διεργασία η οποία εμπεριέχει τον μεταβολισμό, να μπορεί να παίρνει ενέργεια από το περιβάλλον δηλαδή ένας ζωντανός οργανισμός, την κληρονομική αναπαραγωγή, και την εξέλιξη.

Επίσης, πρέπει να θέσουμε στη συζήτησή μας και τα όρια των συνθηκών επιβίωσης της ζωής, ύπαρξη ζωής και του μεταβολισμού της. Ένα τέτοιο όριο π.χ. καθορίζεται από τη θερμοκρασία. Όπου έχουν βρεθεί οργανισμοί όπου ζουν σε παγωμένο νερό ή σε νερό που βράζει, για παράδειγμα το βακτήριο πυρολόμπους ζει σε θερμοκρασία πάνω από 80 βαθμούς Κελσίου, και επίσης άλλοι οργανισμοί ζουν μέχρι και μείον 20 βαθμούς Κελσίου. Άλλο όριο είναι η οξύτητα, το PH π.χ. το οποίο κυμαίνεται κοντά στο 11 το μέγιστο και πιο κάτω από το 5 στο ελάχιστο, με το κυανίντιο μαζί σε ένα περιβάλλον οξύτητας κοντά στο 9, πολύ υψηλό δηλαδή, η πίεση επίσης, με το πυροκόπους, ένας άλλος μικροοργανισμός να ζει σε συνθήκες πίεσης χίλιες φορές υψηλότερη από την ατμοσφαιρική πίεση στην επιφάνεια της θάλασσας, το ελάχιστο μέγεθος ενός κυττάρου είναι επίσης ένα άλλο όριο το οποίο κυμαίνεται θεωρητικά από τα 250 μέχρι τα 350 νανόμετρα, όπου ένα νανόμετρο είναι ίσο με 1 δισεκατομμυριοστό του μέτρου. Και έχουν βρεθεί κάποια μικροαπολιθώματα της τάξεως του 10 –20 μόνο νανομέτρων και αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι πιθανόν η πρώτη ζωή αποτελούνταν μόνο από RNA και όχι από DNA, και άρα χρειαζόταν μικρότερο μέγεθος. Επίσης πολλά άλλα μπορούν να προκύψουν, αλλά έχοντας τον ορισμό αυτό της ζωής και τα πλαίσια μέσα στα οποία μπορεί να ζήσει η ζωή, όπως ένα τέτοιο είναι ο αριθμός των γονιδίων, ο μικρότερος αριθμός γονιδίων που έχει παρατηρηθεί σε ένα ζωντανό κύτταρο είναι γύρω στα 400 γονίδια.

Έχοντας υπόψη μας λοιπόν αυτούς τους περιορισμούς, θα μπορούσαμε να διερευνήσουμε το κατά πόσον υπάρχουν τέτοιες συνθήκες αλλού. Π.χ. στον Άρη και στην Ευρώπη (που είναι δορυφόρος του Δία) υπάρχει νερό. Στη ��εν Ευρώπη σε υγρή κατάσταση κάτω από τις παγωμένες επιφάνειες των θαλασσών της, στο δε Άρη - όπως και τελευταία επιβεβαιώθηκε - σε παγωμένη κατάσταση. Στην Ευρώπη επίσης υπάρχουν και ενεργά ηφαίστεια. Όμως, ζωή δε βρέθηκε μέχρι τώρα, παρότι ο Μακέυ ένας ερευνητής ο οποίος μελέτησε θραύσματα από τον Άρη υποστηρίζει ότι τα μετεωρητικά θραύσματα του Άρη που έπεσαν στην Ανταρκτική περιείχαν οργανικές ουσίες, όπως ανθρακικές ρίζες και αρωματικούς υδρογονάνθρακες, οι οποίοι μπορούν να αποδοθούν και σε βιολογική και σε μη βιολογική δράση. Έτσι, εκτιμά ότι πρέπει να υπήρχε ζωή στον Άρη, τουλάχιστον 4 δισεκατομμύρια χρόνια πριν.Όταν λέμε "ζωή στον Αρη" ενοούμε μικροβιακή.

Τώρα για να πάμε στο κύριο ερώτημά σας, τι είδους μορφή ζωής μπορεί να υπάρχει στον άλλο πλανήτη θα πρέπει να κάνω πάλι κάποιες αναγωγές στο πώς εξελίσσεται η ζωή. Π.χ. εάν γυρνούσαμε το ρολόι στα προβιοτικά χρόνια, όταν δεν υπήρχε ζωή πάνω στη Γη, - η ζωή πάνω στη Γη εμφανίστηκε κάπου 3,8 με 4 δισεκατομμύρια χρόνια πριν - και θα θέσουμε 2 ερωτήματα: Θα ξαναδημιουργηθεί ζωή (πόσο συχνά μπορεί να γίνει αυτό το πράγμα;) , θα είναι ίδια με τη σημερινή;

Οι απαντήσεις σε αυτά τα δύο ερωτήματα θα έχουν να κάνουν και με το τι μπορεί να συμβαίνει σε άλλους πλανήτες που έχουν τις ίδιες συνθήκες με τη Γη. Το αν θα ξανασυμβεί ζωή - υπάρχει μια μέση πιθανότητα. Το αν θα είναι ίδια με τη σημερινή - η πιθανότητα είναι απειροελάχιστη. Τα συστήματα της ζωής είναι πολύπλοκα και τόσο η τυχαιότητα των γενετικών αναγκών όσο και η απροσδιοριστία των υδρογονικών δράσεων, δεν επιτρέπουν ένα ζωντανό κύτταρο να εξελιχθεί ακολουθώντας το ίδιο εξελικτικό σε απειροστό βαθμό, περίπλοκο μονοπάτι. Άρα, η πιθανότητα να ξανασυμβεί η ίδια ζωή είναι απειροελάχιστη, όπως και το να ξαναδημιουργηθεί άνθρωπος, η πιθανότητα είναι απειροελάχιστη.

Ο άνθρωπος έχει μοναδική νοημοσύνη σε όλο το ζωικό βασίλειο, είναι αποτέλεσμα περίπλοκων εξελικτικών αλλαγών και το να εκτιλυχθούν τέτοιες αλλαγές με τη σειρά, που έφεραν τον άνθρωπο σε αυτό το σημείο που ήρθε είναι πάρα πολύ απίθανο. Γι΄ αυτό ενώ είναι πιθανό να μην ξαναδούμε πεταλούδες ή ανθρώπους σε άλλους πλανήτες, το πιο πιθανό είναι να υπάρχει ζωή. Δεν μπορεί να είμαστε μόνοι στο σύμπαν, όμως μπορεί να έχει διαφορά στο μοριακό επίπεδο με τη ζωή του πλανήτη μας. Μπορεί να έχει ακολουθήσει διαφορετικά προσαρμοστικά μονοπάτια και μπορεί να έχει μια ετερόσημη διαφορετική μορφή."





Ανδρέας Θεοφίλου

Πυρηνικός Φυσικός στο Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστημών «ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ»

«Σύμφωνα με την στατιστική, είναι απίθανο εντελώς να μην υπάρχει άλλη μορφή ζωής. Βέβαια, χωρίς να έχουμε απτή πειραματική απόδειξη ή κάποια παρατήρηση ότι υπάρχει άλλη μορφή ζωής, δεν είναι ποτέ σίγουρο. Αλλά εν πάσει περιπτώσει, στατιστικά, υπάρχουνε συνθήκες σε άλλους πλανήτες, μακριά βέβαια από το δικό μας πλανητικό σύστημα, όπου κατά πάσα πιθανότητα υπάρχει κάποια μορφή ζωής. Τώρα η μορφή ζωής αυτή μπορεί να είναι κάτι διαφορετικό απ’ τη ζωή στη γη.

Ξέρουμε ότι ο οργανισμός μας, αποτελείται από πρωτεϊνες, η βάση αυτού είναι το DNA κλπ. Οι πρωτεϊνες έχουνε κύρια συστατικά τον άνθρακα και το υδρογόνο. Τώρα σε άλλους πλανήτες μπορεί οι συνθήκες να είναι τέτοιες ώστε να ευνοούνται μόρια στα οποία αντί του άνθρακα έχουμε πυρίτιο. Οπότε σ’ αυτή τη περίπτωση θα έχουμε αρκετά διαφορετική μορφή ζωής.»



Διονύσης Σιμόπουλος

Διευθυντής «ΕΥΓΕΝΙΔΕΙΟ ΠΛΑΝΗΤΑΡΙΟ»

«Εμείς τη μόνη μορφή ζωής που έχουμε ή που ξέρουμε ή τουλάχιστον μπορούμε να αναγνωρίζουμε είναι αυτή που έχει βάση τον άνθρακα. Φυσικά ο άνθρακας δεν είναι το μοναδικό ίσως στοιχείο που μπορεί να ενωθεί με άλλα για να δημιουργήσει μια νέα ζωή, αλλά είναι ένα χημικό στοιχείο ιδιαίτερα επιδέξιο. Μπορεί να ενωθεί με άλλα άτομα άνθρακα, να φτιάξει δηλαδή ενώσεις χημικές με άλλα άτομα άνθρακα αλλά και με άλλα χημικά στοιχεία και θα μπορούσε κανείς να πει ότι οι χημικές χημείες που έχουν βάση τον άνθρακα είναι πολλαπλάσιες των χημικών ενώσεων όλων των άλλων χημικών στοιχείων μαζί. Οπότε η πιθανότητα να έχουμε ζωή με βάση τον άνθρακα όχι μόνο στη γη άρα και άλλού είναι πάρα πολύ μεγάλη.»



Σταύρος Παπαμαρινόπουλος

Καθηγητής Γεωφυσικής Πανεπιστημίου Πατρών

«Μορφή ζωής η οποία δε στηρίζετε στη σχέση άνθρακα και νερού και θα μπορεί να στηριχθεί στη σχέση πυριτίου και νερού.»



Παναγιώτα Πρέκα

Επίκ. Καθηγήτρια Αστροφυσικής Πανεπιστημίου Αθηνών

«Μικρόβια, πρώτες μορφές ζωής. Για γηινα όντα είμαι πολύ επιφυλακτική. Τουλάχιστον στο ηλιακό μας σύστημα δεν έχουμε τέτοιες ενδείξεις. Πιο πέρα, δεν μπορούμε να ξέρουμε. Οι αποστάσεις είναι τεράστιες. Ανακαλύπτονται συνεζώς πλανήτες, αλλά δεν ξέρουμε ακόμα αν υπάρχουν νοήμονα όντα εκεί. Βέβαια τολμώ να χρησιμοποιήσω μια φράση που έχω ακούσει και μου άρεσε: “Δεν είμαστε μόνοι στο σύμπαν αλλά είμαστε καταδικασμένοι στην μοναξιά μας”.»







Νίκος Κατσαρός

Χημικός στο Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστημών «ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ»

«Χαίρομαι ότι η ερώτηση είναι ποια μορφή ζωής και όχι αν υπάρχει ζωή, διότι σήμερα τόσο η Αστροφυσική, όσο και η Αστροχημεία, αλλά και η Εξω-Βιολογία, συμφωνούν ότι υπάρχει ζωή, μορφή ζωής έξω από αυτήν του ανθρώπου στη Γη. Όμως, το ποια είναι η μορφή αυτής της ζωής, είναι ένα μεγάλο ερώτημα. Βέβαια, ίσως φανεί παράξενο, αλλά εκείνο που απαιτείται για την απόκτηση, για τη δημιουργία ζωής, είναι ένας Ήλιος σαν και το δικό μας, ένας πλανήτης στην ίδια απόσταση από τον Ήλιο όπως ο δικός μας, και αυτός να περιέχει ενώσεις του άνθρακα και νερό.

Εάν υπάρχει ένας τέτοιος πλανήτης, τότε σίγουρα θα υπάρχει σε αυτόν μορφή ζωής παρόμοια με αυτήν που έχουμε εδώ στη Γη. Ενδεχόμενα βέβαια η μορφή αυτή ζωής να είναι πολύ πρωτόγονη, δηλαδή να είναι σε επίπεδο μικροβίων ή μικροοργανισμών, ενδεχόμενα όμως αυτή η μορφή ζωής να είναι και εξελιγμένη.

Με δεδομένο ότι υπάρχει ένας τόσος μεγάλος αριθμός γαλαξιών με ένα τόσο μεγάλο αριθμό αστεριών με πλανητικά συστήματα, σχεδόν δεν υπάρχει αμφιβολία ότι εκεί έξω υπάρχει και μορφή ζωής παρόμοια με αυτήν που έχουμε εδώ στη Γη. Βέβαια, αν θα μπορέσουμε ποτέ να την συναντήσουμε λόγω των μεγάλων αποστάσεων, είναι ερωτηματικό.

Πέρα όμως από αυτό, μέσα στο ίδιο το γνωστό μας σύμπαν θα υπάρχουνε και μορφές ζωής εντελώς διαφορετικές απ’ αυτές που έχουμε εδώ στη Γη. Οι οποίες στηρίζονται στον άνθρακα, το νερό, και το μόριο της κληρονομικότητος, το dna. Ενδεχόμενα στο δικό μας σύμπαν να υπάρχουν και μορφές ζωής που στηρίζονται και σε άλλο άτομο όχι τον άνθρακα, αλλά το θείο ή το πυρίτιο. Να μην στηρίζονται στο νερό, αλλά στο μεθάνιο ή την αμμωνία ή κάποιο άλλο υγρό. Και το δομικό υλικό να είναι εντελώς διαφορετικό από το δικό μας dna. Αυτές είναι εντελώς διαφορετικές μορφές ζωής που μπορούν να υπάρχουν μέσα στο δικό μας σύμπαν.

Είναι όμως πολύ διαφορετικό να μιλάμε για μορφές ζωής σε διαφορετικά σύμπαντα. Αυτές οι μορφές ζωής μπορεί να αποτελούνται μόνο από ενέργεια, και επομένως η επικοινωνία με αυτές θα είναι εντελώς διαφορετική, θα έχουν εντελώς διαφορετικό σχήμα και εντελώς διαφορετική συμπεριφορά. Ακόμα, ενδεχόμενα να υπάρχει και μορφή ζωής ακόμη και στο δικό μας το σύμπαν που να είναι εντελώς μηχανική, δηλαδή να είναι κάτι παρόμοια με τα ρομπότ. Να μην έχουν δηλαδή αισθήματα και να μπορούνε να ανιχνεύουν το περιβάλλον γύρω τους με εντελώς διαφορετικές αισθήσεις και αισθησιακά συστήματα απ’ αυτά που διαθέτει ο άνθρωπος.»



Χρίστος Γούδης

Διευθυντής Ινστιτούτου Αστρονομίας και Αστροφυσικής Καθηγητής στον Τομέα Θεωρητικής και Μαθηματικής Φυσικής, Α��τρονομίας και Αστροφυσικής, Πανεπιστήμιο Πατρών.

«Είναι ένα φανταστικό παιχνίδι. Βεβαίως αυτό που προσπαθούμε εμείς στην αναζήτηση μορφών ζωής σε άλλους πλανήτες, είναι να βρούμε στην ουσία τα “αδέρφια” μας, τα “ξαδέρφια” μας. Δηλαδή έστω και μια τερατόμορφη πραγματικότητα, αλλά μια πραγματικότητα την οποία να συλλαμβάνει η φαντασία μας. Βεβαίως, μορφές ζωής μπορεί να υπάρχουν ποικίλες – έτσι να κατασκευάζει κανείς διάφορες χημείες. Εμείς είμαστε προσαρμοσμένοι σε μια χημεία του άνθρακα με διαλύτη το νερό. Θα μπορούσε να είναι μια χημεία του πυριτίου με διαλύτη φερ’ ειπείν την αμμωνία ή οτιδήποτε άλλο. Πλην όμως, αυτά είναι φανταστικές ασκήσεις, νοητικές.»



Μιχάλης Τσαμπαρλής

Επικ. Καθηγητής Τμήματος Αστροφυσικής Πανεπιστημίου Αθηνών

«Όταν λέμε μορφή ζωής, τι εννοούμε τώρα;Μια πέτρα ζει; Όχι. Γιατί; Γιατί δεν κινείται.

Γιατί δεν μπορούμε να ανταλλάξουμε μια πληροφορία μαζί με αυτήν. Επομένως, ένας ευρύς ορισμός της έννοιας της ζωής θα ήτανε κάτι με το οποίο θα μπορούσες να ανταλλάξεις πληροφορία, είτε να κινείται, να το δεις, είτε να σου δίνει σήμα, κλπ. Αν λοιπόν ζητάμε μορφές ζωής τέτοιες, θα πρέπει να περιμένουμε μορφές ζωής τις οποίες μπορεί να μην βλέπουμε, να μην πιάνουμε, αλλά τουλάχιστον να επικοινωνούμε. Αυτό θα το δείξει μόνο η ιστορία, και αν κάποτε οι άνθρωποι πάνε αλλού, και αν κάποτε βρεθούνε αυτά. Αλλά πάντως, πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για μορφές ζωής γενικευμένες στις οποίες δεν θα έχει νόημα να πιάνω, να μιλάω και να κάνω, αλλά μόνο να επικοινωνώ. Μπορεί με ελάχιστα ηλεκτρομαγνητικά, δεν ξέρω τι άλλα. Αλλά η επικοινωνία είναι μέχρι εκεί που μπορεί να πάει ο άνθρωπος παραπάνω. Είναι θέμα "πιστεύω".»