Προειδοποίηση για τον κόσμο που ζούμε και για εκείνον που έρχεται
Τζορτζ Οργουελ 1984

Εχει περάσει πάνω από μισός αιώνας αφότου κυκλοφόρησε το μυθιστόρημα του Τζορτζ Οργουελ 1984. Σε αντίθεση με τα έργα επιστημονικής φαντασίας που γερνούν σχετικά γρήγορα, το βιβλίο του Οργουελ εξακολουθεί να λειτουργεί σαν προειδοποίηση για τον κόσμο που ζούμε και για εκείνον που έρχεται. Πολιτικό μανιφέστο κατά του ολοκληρωτισμού, ελεγεία της χαμένης ελευθερίας, αλληγορία των πολιτικών μύθων του Ψυχρού Πολέμου, όπως και αν το ονομάσει κανείς, παραμένει έργο αιχμής.

Με το 1984 ο Οργουελ εισήγαγε στην αγγλική γλώσσα και από εκεί σε όλον τον κόσμο όρους που αποτελούν πλέον λέξεις-κλειδιά της καθημερινής επικοινωνίας: newspeek, doublethink, Thought Police, Big Brother. Οι δύο πρώτες είναι χαρακτηριστικές της πολιτικής ψευδολογίας των ημερών (άλλα λέμε και άλλα εννοούμε, άρα άλλα θα πράξουμε). Αστυνομία της Σκέψης δεν έχει ακόμη δημιουργηθεί, αλλά ...
... όπως πάνε τα πράγματα κανένας δεν μπορεί να είναι σίγουρος. Οσο για τον Big Brother, αυτός πλέον βρίσκεται μέσα σε κάθε σπίτι.

Στο βιβλίο αυτό, όλα τα ελέγχει το Κόμμα. Ο Μεγάλος Αδελφός είναι ο Στάλιν του μέλλοντος· προειδοποιεί επιπλέον για το κοντινό αύριο, όπου οι μορφές καταστολής θα επιβληθούν μέσω της τεχνολογίας. Ο ήρωάς του, ένας συνηθισμένος άνθρωπος ονόματι Γουίνστον Σμιθ, αποφασίζει να αντιδράσει. Δεν μπορεί να δεχθεί μια κοινωνία που το διαστροφικό της τρίπτυχο συντίθεται από τα συνθήματα:


«Ο πόλεμος είναι ειρήνη»

«Η ελευθερία είναι σκλαβιά»

«Η άγνοια είναι δύναμη».

Παρά το γεγονός ότι παντού υπάρχει αναρτημένη η επιγραφή «Ο Μεγάλος Αδελφός σε παρακολουθεί», ο Σμιθ βρίσκει τον τρόπο να ξεγελάσει για μικρό διάστημα το σύστημα ελέγχου και παρακολούθησης, ακόμη και να ζήσει τον έρωτα. Δεν ξέρει και δεν θα μάθει ποτέ αν ο Μεγάλος Αδελφός υπάρχει ή αν είναι απλώς η εικόνα η οποία παρακολουθεί τους πολίτες μέσα από τις τηλεοπτικές οθόνες που βρίσκονται παντού. Οταν ο Σμιθ συλλαμβάνεται, ρωτάει την ώρα που τον ανακρίνουν: «Υπάρχει ο Μεγάλος Αδελφός;». «Φυσικά και υπάρχει. Το Κόμμα υπάρχει. Ο Μεγάλος Αδελφός είναι η ενσάρκωση του Κόμματος» απαντά ο ανακριτής του. «Υπάρχει όπως υπάρχω εγώ;» ξαναρωτά ο Σμιθ, για να κατακεραυνωθεί από τον ανακριτή: «Εσύ δεν υπάρχεις».


Το έτος 1984 αναπτύχθηκε ένας τεράστιος διάλογος σχετικά με το ποια από όσα προέβλεψε ο Οργουελ στο μυθιστόρημά του έγιναν πραγματικότητα και ποια όχι. Εκείνο που καθιστά ανατριχιαστικά προφητικό το 1984 είναι η διαπίστωση ότι τελικά σήμερα, όχι μόνο βρίσκεται παντού ο Μεγάλος Αδελφός, αλλά και ότι δεν είναι λίγοι όσοι συνεπαίρνονται από τη «χαρά» της σκλαβιάς. Χιλιάδες άνθρωποι στη Δύση θα το θεωρούσαν μεγάλη τύχη να τους κλείσουν στο σπίτι του Μεγάλου Αδελφού. Περνώντας από την ανάκριση, που είναι η καθεστωτική μορφή της πλύσης εγκεφάλου, ο ήρωας του Οργουελ καταλήγει στο τέλος με δάκρυα χαράς στα μάτια να «συνειδητοποιήσει» ότι ανέκαθεν αγαπούσε τον Μεγάλο Αδελφό. Τώρα όμως έχουμε προχωρήσει ένα βήμα πιο πέρα. Ο Μεγάλος Αδελφός δε χρειάζεται καν να προβάλλει την εικόνα του στην οθόνη. Τον έχει αντικαταστήσει η κάμερα, το βιομηχανικό «ξόανο» που έχει πάρει το όνομά του. Η ελευθερία εκχωρείται πλέον «ελεύθερα».


Τρομάζει περισσότερο η τρομολαγνεία μας από τους ίδιους τους τρομοκράτες. Στο βωμό της προληπτικής μας θωράκισης πόσες ελευθερίες θα καταπατηθούν; Μετά την 11η Σεπτεμβρίου του 2001 πόσο πιο ανελεύθεροι γίναμε; Μετά τα σενάρια του υγρού πυρός με πόσο λιγότερες αποσκευές θα ταξιδεύουμε; Ενοχλεί η έλλειψη τεκμηρίωσης των σχετικών ειδήσεων και ειδικά η ασάφεια τους. Κάποιοι, κάπου συνελήφθησαν γιατί κάτι θα επιχειρούσαν σε κάποιες πτήσεις αλλά κάποιοι άλλοι τους κατέδωσαν. Και εμείς σύντομα θα δεχόμαστε σωματικό έλεγχο στα αεροδρόμια.


Θα ταξιδεύουμε αφαιρώντας το μπρελόκ από τα κλειδιά μας. Χωρίς κινητό και λαπ τοπ. Κάποτε μπορεί να το σκεφτούμε και να μην ταξιδεύουμε καν. Μπορεί να καθόμαστε σπίτι μας και να ακούμε μόνο ειδήσεις για κάποιους που κάπου μακριά θα συλλαμβάνονται και θα περιορίζουν τις ελευθερίες μας μέχρι να τις εκμηδενίσουν εντελώς. Τα πρόσωπά τους δεν θα τα δούμε. Τις δίκες τους δεν θα τις μάθουμε. Τις απολογίες τους δεν θα τις ακούσουμε. Είναι καταδικασμένοι έτσι κι αλλιώς στην "παγκόσμια" συνείδηση. Κι εμείς μαζί τους θα καταδικαζόμαστε κάθε μέρα σε νέους περιορισμούς που θα μικραίνουν τα κεκτημένα μας.

Άραγε ποιός αντιγράφει ποιόν; Ο συγγραφέας την πραγματικότητα ή η πραγματικότητα τον συγγραφέα; Για όσους δεν το διάβασαν (το 1984 του Όργουελ) υπάρχει αυτούσιο στην αγγλική εκδοχή του εδώ: http://www.online-literature.com/orwell/1984/

Το "απόλυτο" αφεντικό ονόματι «Μεγάλος Αδελφός» (Big Brother ή ΒΒ) στο "1984" αποτελεί έναν οιονεί αόρατο πλανητάρχη και ακόμη έναν διεισδυτικό αναγνώστη της ανθρώπινης σκέψης, ικανό να πατάξει κάθε «έγκλημά» της, thoughtcrime, στην κύησή του. Τόπος του μυθιστορήματος η Ωκεανία όπου ως το 2050, θα καθιερωθεί επισήμως η Newspeak (νέος λόγος, μία λεξηπενής δημιουργία με στόχο την απόλυτη φτώχεια σκέψης και έκφρασης). Απώτερος σκοπός της: λέξεις όπως ελευθερία, δημοκρατία και ισότητα θα έχουν τεθεί εξ αντικειμένου εκτός λεξιλογίου. Αλλά αν ως τότε χρησιμοποιηθούν στον γραπτό και στον προφορικό λόγο είτε παρεισφρήσουν στον ανθρώπινο νου (όπως συμβαίνει στον κεντρικό ήρωα της νουβέλας Γουίνστον Σμιθ) συνιστούν "έγκλημα της σκέψης" που η Thought Police ( Αστυνομία της Σκέψης) τιμωρεί αμείλικτα με βασανιστήρια, ακόμη και με θάνατο.

Στη νέα γλώσσα οροθετείται ένας λεξικός μινιμαλισμός διά του οποίου μόνο οι λέξεις που εξυπηρετούν τους σκοπούς του κόμματος παραμένουν στο λεξικό, το οποίο εμπλουτίζεται όμως με τεχνολογικούς όρους (σερφάρω, σκανάρω) αλλά είναι συνήθως συντετμημένες ώστε να μην κατανοούνται. Ακόμη και τα υπουργεία συντέμνονται, π.χ. το Ministry of War στο "1984" γίνεται Ministry of Peace και συντετμημένο MiniPax. Το υπουργείο Προπαγάνδας γίνεται υπουργείο της Αλήθειας (Mini True). Το υπουργείο Επισιτισμού είναι υπουργείο Αφθονίας (Mini Plenty). Τα κελιά των φυλακών γίνονται "διαμερίσματα" (chambers), ενώ τα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας είναι "joycamps", δηλαδή κάτι σαν "στρατόπεδα χαράς".


Το έγκλημα της σκέψης είναι το θανάσιμο αμάρτημα. Γι' αυτό πρέπει να εξαλειφθεί οτιδήποτε οδηγεί στη διάπραξή του: ελευθερία, γλώσσα, ανθρώπινα αισθήματα. Και όποιος υποπέσει σε έγκλημα σκέψης πρέπει να οδηγηθεί στον θάνατο αναμορφωμένος: θα πεθάνει αγαπώντας τον Μεγάλο Αδελφό.

Όταν ο Όργουελ έγραφε το βιβλίο του, το 1984 ήταν μέλλον. Σήμερα είναι παρελθόν. Αλλά, μετά από το έργο αυτό, το πραγματικό 1984 θα είναι πάντα μια χρονιά του μέλλοντος, η πρώτη ενός ζοφερού μιλένιουμ που απειλεί την ανθρώπινη ιστορία: ήδη ο Μεγάλος Αδελφός μας βλέπει. Πού συναντάμε σήμερα το «1984»

●ΜΕΓΑΛΟΣ ΑΔΕΛΦΟΣ. Από τις κάμερες στους δρόμους και τα βιομετρικά συστήματα ελέγχου έως τα ριάλιτι σόου. ●ΔΩΜΑΤΙΟ 101. Κάποια ξενοδοχεία αποφεύγουν αυτόν τον αριθμό στην αρίθμηση των δωματίων τους. Στο βιβλίο του Όργουελ το «Δωμάτιο 101» ήταν η αίθουσα βασανιστηρίων. ●ΟΡΓΟΥΕΛΙΚΟΣ. Έχει κατά κόρον χρησιμοποιηθεί για την περιγραφή αυταρχικών καθεστώτων.

●ΔΙΠΛΗ ΣΚΕΨΗ. «Να λες ηθελημένα ψέματα ενώ πιστεύεις ειλικρινά ότι είναι αλήθεια, να ξεχνάς όλα τα γεγονότα που έχουν γίνει ενοχλητικά και όταν χρειάζεται, να τα ανασύρεις από τη λήθη μόνο για το χρονικό διάστημα που πρέπει», είναι ο ορισμός που δίνει ο Όργουελ. Και δυστυχώς αυτό έχει άπειρες εφαρμογές στην πολιτική.


Το «1984» εκδόθηκε στη Βρετανία στις 8 Ιουνίου του 1949 και αναγνωρίστηκε αμέσως ως ένα αριστούργημα της λογοτεχνίας- ο Ουίνστον Τσώρτσιλ εξομολογήθηκε στον γιατρό του ότι το διάβασε δύο φορές. Αλλά ο Όργουελ έζησε μόνο για λίγους μήνες την αποδοχή του έργου του. Πέθανε στις 21 Ιανουαρίου του 1950, μόλις 46 χρονών.